Halıfalı Tüm Yazılar

“Halı ve Kilimlerde Kullanılan Anadolu Motifleri ile Oluşturulan ‘Sembol Kart’ Tasarımları” diğer adıyla “Halıfalı” adlı bu çalışmam Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü, Halı Kilim ve Geleneksel Kumaş Desenleri Anasanat Dalında lisans bitirme projesi olarak hazırlanmıştır.

Halıfalı; Anadolu motiflerini anlamlarından koparmadan, oldukça bilimsel bir düzlemde kişi ve kişilere en eğlenceli, en akılda kalıcı yöntemle anlatmak, öğretmek için oluşturulmuş bir projedir. Fal bakmak ve veya kehanet sunmak sadece bir deneyim yaratma aracıdır. Geriye kalan her şey Anadolu'ya ve Anadolu'ya ait olanı sevenlere bir armağan olarak kalacaktır.

Anadolu’nun eşsiz kültür birikiminin bir yansıması olan Anadolu motiflerinin tanınması, sevilmesi, anlamlarıyla bilinmesi, güncellenmesi, geleceğe taşınması ve bunlarla birlikte üretiminin devam etmesi ancak yeni tasarımlarda kullanılmasıyla, yeniden yorumlanmasıyla, farklı şekillerde stilize edilmesi ile, özünü kaybetmeden yeni anlamlar yüklenerek farklı formlar oluşturulmasıyla sağlanabilir.

Bu çalışmada ilk olarak Anadolu motifleri hakkında gerekli bilgiler toplanmış, motifler birer sembol olarak ele alınmıştır. Bahsi geçen semboller üzerinden ilerleyerek sembol kartlar oluşturulacağı için de insan hayatını en çok ilgilendiren motifler kart tasarımı için uygun görülmüştür. Bundan dolayı yapılan çalışmada temel olarak 15 tane Anadolu motifi üzerinden yola çıkılmıştır. Seçilen 15 motifin kartları tasarlanmış, motiflerin sahip olduğu anlamlara dayalı kehanetler

Serbest tasarım için kart seçimini sistematik bir şekle sokan bir oyun tasarlanmıştır. Bu oyunda ya da daha doğru söylemi ile seçilim tahtasında, özellikle oluşturan 10 Yeni Dünya kartının seçilimi üzerinde durulmuştur.

Tasarımı yapılan ilk 15 kartın sol tarafında özel bir bordür bulunmaktadır. Bu bordürün temel amacı, kartta kullanılan ana motifin farklı şekillerde stilize edilmiş diğer formlarını da gösterebilmektir.

Anadolu motifleri sadece dekoratif bir unsur olarak karşımıza çıkmaz. Astroloji gibi insan yaşamının en önemli konularını ele alır. Diğer yandan tarot yani sembol kartlarda olduğu gibi de oldukça köklü eşsiz semboller sunar. Tüm bunlar kolektif bilinç kavramı ile bilimsel bir alt yapıya oturur. Hazırlanmış olan bu kartlar arasından yaptığınız seçim tesadüfi değildir. Halıfalı, günümüzde dinden sonra en güçlü afyon haline gelmiş olan astroloji veya fal olgularının en modern An

Halıfalı Projesi ilk olarak Ortak Mekik Projesi'nde sergilenmiştir. “Ortak Mekik: Dokuma ve Doğal Boyama Teknolojileri Araştırma Merkezi” tam adı ve “Ortak Mekik” kısa adıyla, İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen, Aralık 2021’de başlayan, 18 ay boyunca sürmüş olan projemiz Mayıs 2023 tarihinde sonlanmıştır. İstanbul Kültür Sanat Vakfı projenin ortağıdır. Aynı zamanda Koç Üniversitesi KARMALAB işbirliği içerisinde çalışmalarımız devam etmektedir.

Temel olarak bu projede “Bugün halen dokumacılık eskisi kadar aktif bir şekilde devam ediyor olsaydı motifler ne tür bir değişime uğrar, karşımıza hangi anlamlar çıkardı?” sorusuna cevap verilmek istenmiştir.

Bellek; algılarımız, duyumlarımız veya deneyimlerimiz aracılığı ile kavradığımızı yani dinlediğimiz ve yahut gördüğümüz şeyleri canlı tutabilme yetisi olarak karşımıza çıkar.37 Ancak bellek tek başına bireysel bir olgu olmadığı için “kolektif bellek” başlığı altında görsel toplumsal hafızayı da yaratır. Bu alanda, geçmişte depolanan imgeler ile birlikte şimdi ve gelecekte var olan imgeler üstü üste binerek gelişmeye devam eder.

Bu araştırmada sembollerin kullanımı ile oluşturulmuş tüm kartlara sembol kart denilmektedir ve en bilinen sembol kartlardan biri de Tarot kartlarıdır. Oraya çıkış tarihi tam olarak bilinemeyen bu kartların ilk başlarda oyun kartı olarak kullanıldığı bilinse de 17. yy’da fal bakma amacıyla kullanıldığı aktarılmıştır.

Sembolün tanımına bakıldığı zaman karşımıza bu tanım ile ortak özelliklere sahip olan ya da karıştırılan farklı kavramlar çıkmaktadır. Simge ve İşaret bu karışıklığa sebep veren en bilindik iki kavramdır. Araştırması yapılan konu itibari ile sadece Sembol kavramına odaklanılsa da bu iki kavramın çoğunlukla Sembol kavramını açıklamak için kullanıldığını belirtmek gerekmektedir.

Yıldız motifi basitçe iç içe geçmiş iki üçgenden oluşmaktadır ve bu şekil kare ve haç motifi ile birlikte anlamsal bir bütünlüğe sahiptir. Bahsi geçen bu bütünlüğün evreni simgelediği düşünülmektedir. Diğer yandan bu motif Hz. Süleyman’ın mührü ile birebir benzerlik göstermektedir. Tüm bunların yanı sıra, Yıldız motifi, bulut, ejder ve Zümrüdü Anka gibi motiflerle birlikte kullanılmakta, temel olarak da mutluluğu sembolize etmektedir.

Sandıklı motifi, şeklen çeyiz sandığını simgelemekte bundan ötürü de hem evlilik hem de bebek beklentisini temsil etmektedir. Buna karşın farklı yörelerde şeklen tabut olarak ele alınmakta yani ölüm ile ilgili temaları taşımaktadır. Kısaca her iki noktada da büyük bir değişimi karşımıza çıkarmakta, birinde dünya evine girerken diğerinde dünyayı terk etme durumu ele alınmaktadır

Anadolu’da kadın toplum içinde her şeyi dile getiremediği için saç kesme şekillerinden, saçlarına bağladıkları süslere kadar birçok detay ile mesaj vermeye çalışmıştır. Örneğin evlenmek isteyen genç ya da dul bir kadın zülüf keser ise evlenmek istediğini beyan etmektedir.

Pıtrak, tarımsal alanlarda bulunan, hayvanların tüylerine ve insanların kıyafetlerine yapışan bir bitkidir. Pıtrak motifi de bu bitkinin stilize edilmesi ile ortaya çıkmıştır. Pıtrak bitkisinin en dikkat çekici özelliği üzerinde bulunan dikenlerdir, Anadolu’da da bu dikenlerin kötü gözleri uzaklaştırıldığına inanılmış ve bu motifin nazardan koruyacağı düşünülmüştür.

Kurt izi motifi, kurt ağzı ve ayağının stilize edilmesi ile oluşturulmuş bir semboldür. Karanlıkta görebilme yeteneğinden ötürü kurt, ışığı ve güneşi sembolize etmekte, iyimserlik ile korunmanın simgesi olarak ele alınmaktadır. “Canı Korumak İçin Kullanılan Motifler” arasında bulunur.

Kuş, gök tanrının yönetiminde olduğu için kutsal sayılmakta, kuvvet ve kudreti de temsil etmektedir. Özellikle Anadolu Selçuklularında eşsiz bir şekilde yorumlanan kartal, güç ve zaferi sembolize etmesi için özenle kullanılmış, çift başlı ve çift gagalı olarak yeniden stilize edilmiştir. Yine Anadolu Selçuklu Dönemine ait olan ve üzerinde Kuş motifleri barındıran en eski halılarından biri olan Marby halısı, Stockholm Statems Historiska Müzesinde sergilen

Koç Boynuzu motifi, Urallar’daki buzullarda bulunan kurganın içinden çıkan keçe halılarda dahi görülmektedir. Hun kurganlarında çıkan mumyaların vücutlarında dövmelerine rastlanılmakta, hayvan stilizelerinin en güzel örneklerinden biri olmaktadır. Türk halıcılığının başlıca motiflerinden biri sayılmaktadır.

Hayat Ağacı sembolü sadece bir ağaç türü ile tasvir edilmemektedir. Servi, sedir, incir, zeytin, asma, hurma, palmiye, kayın, nar, meşe gibi birçok ağacı kapsamaktadır. Aralarından en çok tercih edilen servi ağacıdır. En eski çağlardan bugüne kadar gelen ağaç kültü, “yeşil elmas” deyişini de günümüze kadar getirmiştir.