Semboller, Sembolizm ve Sembol Kartlar

“Bir nesne, bir düşünce ya da bir fikrin yerini tutan,

bir düşünceyi ya da kavramı belirten gözle görülür ve anlam bilinir işaret;

Bir anlam, nitelik, soyutlama, nesneyi göstermek, onu ifade etmek için kullanılan sözcük,

işaret ya da mimik.”

Sembolün tanımına bakıldığı zaman karşımıza bu tanım ile ortak özelliklere sahip olan ya da karıştırılan farklı kavramlar çıkmaktadır. Simge ve İşaret bu karışıklığa sebep veren en bilindik iki kavramdır. Araştırması yapılan konu itibari ile sadece Sembol kavramına odaklanılsa da bu iki kavramın çoğunlukla Sembol kavramını açıklamak için kullanıldığını belirtmek gerekmektedir. Yapılan açıklamalar doğrultusunda da Anadolu Motiflerine neden Sembol denildiği de açıklanmış olacaktır.

Halıfalı Kartları

Eskiden Yunanlıların saklamak istedikleri bilgileri bir kil tablete yazdıkları ve bu tableti daha sonra kırıp her bir parçasını farklı yerlere sakladıkları rivayet edilmektedir. “Symbolon” adı verilen bu tabletler ancak bir araya getirildikleri zaman gizli bilgiyi sunabilmektedir. Bundan yola çıkılarak, her sembolün kültürel, etnik ve tarihsel bir süreci bulunmakta, bunların her biri bir araya getirildiği zaman tam olarak sembollerin anlamına ulaşılmaktadır. Diğer yandan semboller sadece tek bir anlam, tek bir olguya işaret etmez. Saklanmak istenen bilgi gibi onların da farklılık gösteren anlatım şekilleri ve aktarılmak istenen farklı içerik ve olguları bulunmaktadır.

Sembol etimolojik olarak ele alındığında, kelimenin aslının eski Yunanca’dan gelen

“Sum-ballein” olduğu belirtilmiştir. Anlam olarak da birbirinden ayrılmış iki parçanın birleştirmesi olarak açıklanabilmektedir. Sonraları Latince’ye “Symbolum”, daha sonra da batı dillerine “Symbole”, “Symbol” ve “Simbolo” olarak aktarıldığı ileri sürülmektedir.

Sembol kısaca bir ya da birden fazla manayı taşıyan işaret veya simge olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı anda birden fazla anlamı taşıyabilmesi, birçok kavrama ve manevi olguya kucak açtığını gösterir. Lakin bu durum bu anlamların birbirlerinden bağımsız olduğunu göstermez. Tam tersine bir sembol taşıdığı tüm anlamlar arasında da bir köprü kurmakta ve farklı temsilleri bir araya getirmektedir. Pierre Emanuel’in (1916- 1984) dediği gibi

“bir sembolü entelektüel açıdan incelemek, bir soğanı bulmak için o soğanı soymak gibidir”. Sembol, her zaman gerçeğin ya da temsil anlamın birden fazla özelliğini taşımakta ve aktarmaktadır.

Sembollerin anlamdan öte bir de Metafizik alanında bir etkiye sahip olduğu düşünülmektedir. Augustinus’un “Göstergeler Teorisi”ne göre; evrende, her yerde gördüğümüz, hissettiğimiz veya şahit olduğumuz hakikatler birer göstergedir ve bu göstergeler Sembol olarak somutlaşmıştır. Hatta bu göstergeler deneysellikten, deneyimlemekten, şahit olmaktan çok daha fazlasına olanak sağlarlar. Bu Semboller kendilerinden çok daha farklı şeyleri düşünmeye yönlendirir, zihinde alan açar, yeni anlamlar yüklenir.

“Kendisiyle doğal bir ilişki aracılığı kurulamayan, izafi olarak bilenemeyen ve açık bir biçimde tüm mahiyetiyle isimlendiremediğimiz ve aşkın ya da içkinliğinden dolaylı ifade edemediğimiz ve betimleyemediğimiz bir hakikati temsil eden diyagramlardır.”

Guenon da söylemlerinde, Sembol ve Metafizik üzerinde durmuştur. Ona göre de Sembolleri insani koşullar oluşturmuştur ama bu oluşum kimsenin keyfine göre gelişen bir şey değildir. Bu süreç tam anlamıyla bilimseldir ve bu bilimsellik Metafizik unsurları ile açıklanabilmektedir. Bu yüzden sembollerin farklı dönemlerde, coğrafyalarda ya da kültürlerde oluşması önemli değildir. Semboller ortak bir bilinç ile akıl ve sezgi yoluyla oluşturulduğu için her döneme ve topluma ait sayılırlar. Semboller evrensel ve zamansızdırlar.

Bu olgu daha anlaşılır olması açısından şu şekilde açıklanabilir. İnsanlık var olduğu günden beri tam olarak tanımlayamadığı elle tutup göremediği, sevgi gibi korku gibi duyguları evrensel bir dil olan görsel ifade şekli ile dünyanın her yerinde ve her zaman diliminde açıklamaya, temsil etmeye çalışmıştır. Bu yüzden sembolleri nerdeyse dünyanın her yerinde görebilmekteyiz. Bir diğer yandan Anadolu’daki Motifler ile farklı bir coğrafyadaki dokumaya dayalı motifleri karşılaştırdığımız zaman da oldukça dikkat çekici benzerliklerde de karşılaşmaktayız. Bu durumu, dokumanın kareleme tekniğinin verdiği kısıtlama ile açıklayabilsek de farklı alanlardaki sembollerin benzerlikleri yine de sembollerin evrensel bir dil olduğunu ispatlamaya devam etmektedir.

Sembolizm, bir şeyi sembolü aracılığı ile gösterme ve yahut anlatmadır. Bir diğer açıdan da duyguya sembolik fonksiyon verme işi de denilmektedir. En basit şekilde “Pıtrak gibi” söyleminde bereketli olma anlamına gelen pıtrak bitkisini stilize edip, onu bir motif yani sembol haline getirdikten sonra un çuvallarının üzerine dokumaktır. Bu motifi, toplumda diğer insanların kullanıma ve algılarına açarak yeni anlamlar yüklenmesine olanak vermektir. Evlilik çağına gelmiş bir genç kadının çantasına Küpe Motifini işlemesi ve o çanta ile topluluk içerisinde dolaşarak, evlilik isteğini topluma açık etmesidir. Sembolün, anlam ifade etme, bir mesaj verme özelliğini kullanarak fonksiyonlarından yararlanmaktır.